ARTEFAKTY

administrator

ARTEFAKTY
Fragment książki : Podstawy EEG z miniatlasem pod redakcją Aleksandra Sobieszka
Rozpoznawanie artefaktów jest jednym z wielu aspektów interpretacji EEG, ale także jednym z najważniejszych. Osoby początkujące mogą mieć trudności z odróżnieniem artefaktów od zjawisk fizjologicznych. Cechą charakterystyczną doświadczonego specjalisty jest zdolność rzetelnego rozpoznawania artefaktów. Większość czytelników szybko przyswoi sobie sztukę ich odróżniania, szczególnie, jeśli zrozumie ich charakterystykę i posłuży się Miniatlasem, oraz nie zniechęci się rzekomą niewykonalnością zadania.
Artefakty pojawiają się pod wieloma postaciami i mają różne przyczyny. Głównym problemem jest konieczność zastosowania znacznego wzmocnienia, aby zarejestrowanie fal mózgowych było w ogóle możliwe. W wyniku tego wzmocnione potencjały pozamózgowe — na przykład energiczne ruchy obok pacjenta powodujące przemieszczanie się odprowadzeń elektrod — mogą sprawić, że zapis będzie nieczytelny. Inne specyficzne artefakty wymieniono niżej.
„Trzaskanie" elektrody. Ważnym źródłem artefaktów jest nieszczelny kontakt elektrody ze skórą powodujący jej „trzaskanie" (A-24). W tym przypadku nieznaczne ruchy głową zmniejszają i tak już nieścisłe przyleganie elektrody do czaszki, co powoduje nagły, krótkotrwały wzrost impedancji elektrody. Ten zewnątrzmózgowy potencjał jest rejestrowany przez elektrodę, z której powodu powstaje. W odprowadzeniach dwubiegunowych wynikające z tego ^zjawisko odwrócenia faz ma obraz dokładnego lustrzanego odbicia, dającego się przypisać wspólnej elektrodzie w przyległych kanałach. W zapisie z odprowadzeniami odniesienia, tylko jeden kanał odzwierciedla „trzaskanie". W obu przypadkach nie powstaje pole elektryczne. Czasem artefakt związany z niepełnym przyleganiem elektrody występuje w sposób ciągły, sprawiając, że część zapisu jest niepełnowartościowa (A-25).
Czynnościowe potencjały mięśniowe. Prawie każdy zapis EEG zawiera artefakty mięśniowe. Jeśli występują one w nadmiarze, zakłócają adekwatną interpretację EEG. Artefakty mięśniowe są zwykle największe w okolicach czołowych i skroniowych ze względu na ulokowanie elektrod nad mięśniami czołowymi i skroniowymi. Jeśli technik poprosi pacjenta o lekkie otwarcie ust, i tym samym rozluźnienie mięśni szczęk, artefakty mięśniowe z okolic skroniowych się zmniejszają. Rzadko izolowany czynnościowy potencjał mięśniowy można pomylić z wyładowaniem iglicowym. Istotnym czynnikiem pozwalającym na różnicowanie jest czas trwania potencjałów mięśniowych, zwykle krótszy niż 20 ms (potencjały iglicowe trwają 20—80 ms). Czasem udaje się rozróżnić nieprawidłowe potencjały mózgowe pod artefaktami mięśniowymi. Można na przykład zauważyć w tle fale wolne (zwłaszcza fale delta). Tak więc obecność zakłóceń zapisu pochodzenia mięśniowego nie zawsze uniemożliwia zakwalifikowanie krzywej EEG jako nieprawidłowej.
Artefakty związane z żuciem. Uogólnione czynnościowe potencjały mięśniowe o rytmiczności współgrającej z powtarzającymi się ruchami szczęk (A-28).
Artefakty związane z ruchami języka. Wolne, chaotycznie rozrzucone potencjały przypominające fale delta. Niespójność pól elektrycznych wskazuje na nieprawdziwy charakter obserwowanego spowolnienia (A-30).
Pocenie się. Bardzo wolne, falujące potencjały trwające kilka sekund (A-31). Artefakty odzwierciedlają zwarcie prądów między elektrodami spowodowane wyraźną redukcją impedancji elektrody. W tych przypadkach pot o dużej zawartości soli jest powodem wystąpienia zjawiska zwanego mostkiem solnym.
Różne częstotliwości rytmiczne (np. w zakresie częstotliwości alfa lub theta, ograniczone do pojedynczej elektrody). Ich różnicowanie z aktywnością napadową może być trudne. Powstają w wyniku złego przylegania elektrod. Pole elektryczne nie występuje, zaś częstotliwość odbierana jest w dwóch przyległych kanałach, jeśli zapisu dokonuje się metodą dwubiegunową, i w jednym kanale, jeśli stosuje się metodę z odprowadzeniem referencyjnym.
Artefakty EKG. Ostre potencjały współgrające z EKG (A-23). Podczas badania EEG, rezerwuje się zwykle jeden kanał na EKG, zapewniając w ten sposób szybkie rozpoznawanie tego rodzaju zakłóceń. Występuje on szczególnie obficie w kanałach połączonych z uchem. Może być także rozlany. Jeśli nie posiada się monitora EKG, lub jeśli u pacjenta stwierdzono migotanie przedsionków albo liczne pobudzenia przedwczesne, artefakt ten może być mylący i przybierać postać wyładowań iglicowych. Należy szukać związku fazowego, który nie odpowiada fazie prawdziwych iglic. Artefakty EKG są szczególnie częste u osób otyłych i pacjentów z nadciśnieniem.

Artefakty związane z ruchem. Dowolne, szerokie wychylenia pisaka, współwystępujące z ruchami ciała i głowy i związane z artefaktami mięśniowymi. Ruchy zmieniają pozycję odprowadzeń i mogą wpływać na przyleganie elektrod do skóry.
Wlewy dożylne. Potencjały okresowe występujące w jednym lub wielu kanałach jednoczesne z rytmem wlewu kroplowego (A-29) mogą być mylące, jeśli technik nie poinformuje osoby opisującej EEG o obecności wkłucia dożylnego w pobliżu odprowadzeń. Sądzi się, że za pojawienie się tego rodzaju zniekształceń krzywej odpowiedzialny jest ładunek kropelki.
Pompa służąca do sztucznego karmienia. Powoduje artefakt mechaniczny. Zakłócenie jest rytmiczne i może mieć dość ostry kształt, dając złudzenie ogniska padaczkorodnego. W uchwyceniu tego niezwykłego zjawiska kluczową rolę odgrywają notatki technika (A-36).
Artefakty związane z pracą respiratora. Szerokie wychylenia pisaka, zwykle o wysokiej amplitudzie, które mogą przypominać fale delta (A-32). Rozpoznanie ich jest możliwe dzięki wychwyceniu rytmiczności (zwykle około 12 na minutę) i stereotypowemu kształtowi fali. Należy zauważyć, że to zakłócenie może mieć względnie niską amplitudę i w przypadkach, kiedy pacjent „walczy z respiratorem" może być nieregularne. W tej sytuacji pewne trudności może sprawiać różnicowanie z przerywaną korową aktywnością o typie fal delta. Pomocne jest wówczas zaznaczenie oddechów na zapisie.
Artefakty związane z działaniem urządzenia wspomagającego pracę lewej komory i balonową kontrapulsacją wewnątrzaortalną. Oba aparaty stosuje się u pacjentów z ciężką zastoinową niewydolnością serca lub pacjentów oczekujących na transplantację. Dają one rytmiczne, wysokonapięciowe, ostre wyładowania w każdym odprowadzeniu. W większości przypadków sprawiają, że zapis jest nieczytelny (A-33).
Artefakty z tętna. Rytmiczne, ostro zarysowane załamki krzywej o takiej samej częstotliwości jak EKG. Powstają, gdy elektroda umieszczona jest nad tętnicą powierzchowną, na przykład nad gałęzią tętnicy skroniowej powierzchownej. Przesunięcie elektrody znad tętnicy (1-2 cm) powinno wyeliminować zakłócenie.
Artefakt 60 Hz (z sieci prądu zmiennego). Rytmiczna częstotliwość 60 Hz (lub 50 Hz) związana z bliskością aparatu elektrycznego lub złym uziemieniem, pojawiająca się w wyniku wysokiej impedancji elektrody, czasem trudna do wyeliminowania. Stwarza szczególny problem na oddziałach intensywnej opieki medycznej, gdzie działa wiele urządzeń elektrycznych. Czasem pomaga zmiana pozycji widocznego przewodu elektrycznego lub, o ile to możliwe, czasowe wyłączenie monitora. Zawsze pomocne jest prawidłowe uziemienie.
Artefakt związany z mruganiem. Potencjały o wysokiej amplitudzie, maksymalne w odprowadzeniach czołowych (A-26). Odchylenia są synchroniczne z dużymi wychyleniami krzywej w dół. Taki kształt zapisu wynika z występowania potencjałów rogówkowo-siatkówkowych(rogówka jest elektrododatnia w stosunku do siatkówki, potencjał mierzy się w miliwoltach) oraz z niewielkiego wpływu elektroretinogramu (ERG). Podczas mrugania gałki oczne skręcają się nieco ku górze (zjawisko Bella). Tak więc elektrody czołowe biegunowe stają się na krótką chwilę dodatnie (reguła dotycząca wychyleń krzywej - zob. s. 12). Trzepotanie powiek powoduje w obu okolicach rytmiczne wyładowania o częstotliwości 8-10 Hz. Czasem pacjent ma sztuczną gałkę oczną, w tym przypadku zakłócenie pojawia się tylko po jednej stronie (A-35). U osób z porażeniem nerwu trzeciego można zaobserwować spłaszczenie potencjału związanego z mruganiem.
Artefakty związane z ruchami gałek ocznych na boki. Rozpoznawalne w odprowadzeniach czołowo-skroniowych jako ostro odgraniczone potencjały, które są poza fazą (A-27). Przykładowo, jeśli oczy zbaczają na lewo, lewa gałka oczna zbliża się do lewej elektrody skroniowej przedniej (F7), zaś prawa gałka odsuwa się od prawej elektrody skroniowej przedniej (F8). Dlatego też w F7 rejestruje się potencjał dodatni, a w F8 ujemny. (Należy pamiętać, że rogówka jest elektrododatnia w stosunku do siatkówki.) Tak więc, w odprowadzeniach dwubiegunowych fale powstałe na skutek ruchu gałek odchylają się od siebie w dwóch kanałach połączonych z F7, zaś wychylają się do siebie w kanałach połączonych z F8. Jeśli pacjent ma oczopląs, potencjały są rytmiczne i szybkie, zgodne z częstotliwością oczopląsu. Należy zwrócić uwagę, że podczas ruchów oczu na boki, mogą się pojawić bardzo szybkie potencjały iglicowe, o maksymalnej amplitudzie w elektrodach F7/F8. Zjawisko to wynika z działania mięśni prostych bocznych i zwane jest iglicami mięśnia prostego bocznego.
Artefakty związane z pływającymi ruchami gałek ocznych. Powolne boczne wychylenia gałek ocznych w stanie senności, dają w odprowadzeniach czołowo-skroniowych fale wolne o zmieniającym się związku fazowym (A-34).
Artefakty związane z drżeniem. Zwykle o rytmicznej częstotliwości, najwyraźniejsze w odprowadzeniach tylnych. Powtarzające się ruchy kończyn udzielają się także głowie, co powoduje subtelne oscylacje wpływające na elektrody potyliczne. Typowym przykładem jest parkinsonowskie drżenie 5—6 Hz. Dla osoby nieznającej tego zjawiska, zakłócenie może przypominać rytmiczne wyładowania napadowe. Technik powinien zaznaczyć obecność drżenia i w celu dopełnienia całości obrazu dodać zapis elektromiograficzny.
Artefakty związane z chodzeniem. Personel przechodzący w pobliżu pacjenta w czasie badania EEG na oddziale intensywnej terapii czy podczas badania przyłóżkowego powoduje powstawanie rytmicznych zakłóceń przypominających wyładowania fal ostrych (A-37).
Artefakty związane z dreszczami. Wybuchy rytmicznych, szeroko rozprzestrzenionych ostrych potencjałów, zanieczyszczonych artefaktami mięśniowymi, o częstotliwości 10-14 Hz. W tym przypadku również w rozpoznaniu istotna jest dokumentacja osoby rejestrującej badanie.
Artefakty związane z głaskaniem. Rytmiczne potencjały przypominające wyładowania napadowe, spowodowane zwykle trzymaniem dziecka na kolanach podczas badania EEG
(A-38).
Artefakty związane ze ssaniem.
Występują u niemowląt. Mogą być szybkie i bardzo rytmiczne o różnym kształcie fali. Czasem mylone z wyładowaniami napadowymi. Technik powinien odnotować, kiedy niemowlę ssie.
Artefakty związane z płaczem.
Występują u niemowląt. Nieregularne, powtarzające się wolne potencjały. Technik musi odnotować, kiedy dziecko płakało.